.jpg)
Η ψύχωση είναι μία πολύ σοβαρή ψυχική πάθηση και όρος ομπρέλα για μία σειρά ψυχικών διαταραχών των οποίων βασικό χαρακτηριστικό είναι μια άκρως διαταραγμένη αντίληψη πραγματικότητας. Τα χαρακτηριστικά συμπτώματα μιας ψύχωσης είναι: διαταραχές σκέψης, ψευδαισθήσεις, παραλήρημα και γενική σύγχυση. Το άτομο που παρουσιάζει ένα ή περισσότερα από αυτά τα συμπτώματα θεωρείται πως έχει ψύχωση. Μία ψύχωση μπορεί να εμφανιστεί ξαφνικά αλλά η συνήθης πορεία της είναι σταδιακή. Το διάστημα που διαρκεί η νόσος ποικίλει. Ορισμένοι την εμφανίζουν μία και μοναδική φορά, ενώ σε κάποιους άλλους επανέρχεται περισσότερες φορές.
Ένα άτομο μπορεί να εμφανίσει ψύχωση για πολλούς λόγους. Συχνά, η νόσος αποτελεί σύμπτωμα κάποιας άλλης ψυχικής διαταραχής, όπως, για παράδειγμα, της διπολικής διαταραχής ή της μεταιχμιακής διαταραχής προσωπικότητας. Η εμφάνιση μιας ψύχωσης μπορεί να προκληθεί και από άλλους παράγοντες, όπως το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά. Αυτού του είδους οι ψυχώσεις, όμως, είναι συχνά αποτέλεσμα καταχρήσεων και χρήσης σκληρών ναρκωτικών ουσιών. Τα περισσότερα άτομα που εμφανίζουν ψύχωση είναι ηλικίας 18-40 ετών, χωρίς αυτό να σημαίνει πως η νόσος δεν μπορεί να εμφανισθεί οποτεδήποτε στη διάρκεια της ζωής.
Συμπτώματα
Για έναν εξωτερικό παρατηρητή, οι πρώιμες ενδείξεις μιας ψύχωσης μπορεί να είναι οι εξής:
– εσωστρέφεια, σιωπή, αδιαφορία για προηγούμενα ενδιαφέροντα, απομόνωση, αλλαγές στην αντίληψη της πραγματικότητας, αδυναμία συνέχισης εργασίας ή σπουδών, εναγώνιοι προβληματισμοί για τη ζωή, παράξενες συμπεριφορές, αλλαγές συνηθειών καθώς και ανεξήγητες συναισθηματικές εκρήξεις.
– Το χαρακτηριστικότερο σύμπτωμα της ψύχωσης είναι η ακραία διαστρέβλωση της πραγματικότητας και οι δυσκολίες διαχωρισμού ανάμεσα στον εαυτό και τους άλλους.
– Η προσωπικότητα κατακερματίζεται σε σημείο που να εμφανίζονται ψευδαισθήσεις, δηλαδή διάφορες αισθητηριακές εντυπώσεις, π.χ. φωνές που μερικές φορές ο ασθενής θεωρεί πως του υποδεικνύουν τι πρέπει να πράξει.
– Παραλήρημα: ο ασθενής πιστεύει συχνά πως βλέπει σημάδια και διάφορα σύμβολα, ακόμα και στα πιο απλά καθημερινά πράγματα. Όταν το παραλήρημα έχει παρανοειδή χαρακτήρα, το άτομο εξελίσσει συχνά μια εντελώς προσωπική εικόνα για τον κόσμο όπου κυριαρχεί το κακό, η δύναμη και οι συνωμοσίες που έχουν ως στόχο τον ίδιο.
– Διαταραχές του ειρμού της σκέψης, που σε συνδυασμό με το παραλήρημα, πυροδοτούν παράδοξες συμπεριφορές και δημιουργούν μεγάλες δυσκολίες στη διαχείριση κοινωνικών καταστάσεων. Η καθημερινότητα του ατόμου γίνεται χαοτική, η δε συναισθηματική του ζωή παντελώς απρόβλεπτη και οδυνηρή, έχοντας διακυμάνσεις από το έντονο άγχος και τη σοβαρή κατάθλιψη μέχρι τη μανία.
– Κατατονικά συμπτώματα: το άτομο παρουσιάζει μια παράδοξη γλώσσα σώματος που μπορεί να έχει τη μορφή είτε μιας πλήρους ακινησίας είτε μιας συνεχούς κινητικότητας.
Διάφορα είδη ψύχωσης
Υπάρχουν πολλοί ορισμοί ψυχώσεων. Ορισμένες πήραν την ονομασία τους βάση του τρόπου με τον οποίο προκλήθηκαν, π.χ. αλκοολική ψύχωση, ενώ άλλοι βάση των συμπτωμάτων τους, π.χ. παρανοειδής ψύχωση. Η οργανική ψύχωση προκαλείται εξαιτίας κάποιου εξωτερικού παράγοντα, π.χ. σωματικό τραύμα ή χρήση ναρκωτικών ουσιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μετατραυματικής ψύχωσης είναι η επιλόχεια ψύχωση που εμφανίζεται σε ορισμένες μητέρες μετά από έναν τοκετό. Η μανιοκατάθλιψη είναι μία άλλη μορφή ψύχωσης στην οποία το άτομο άγεται και φέρεται μεταξύ κατάθλιψης και μανίας, χάνοντας τελικά την αίσθηση της πραγματικότητας. Αυτή η μορφή ψύχωσης είναι γνωστή και ως διπολική διαταραχή/ψύχωση.
Ο όρος σχιζοσυναισθηματική ψύχωση αποτελεί όρο ομπρέλα για μια σειρά μορφών ψύχωσης με στοιχεία σχιζοφρένειας και συναισθηματικής διαταραχής. Μπορεί, όμως, να αποτελεί ψύχωση και από μόνη της. Η συναισθηματική ψύχωση έχει ως κύριο σύμπτωμα τις ακραίες διακυμάνσεις διάθεσης και μια ανεξέλεγκτη συναισθηματική ζωή.
Η αντιδραστική ψύχωση είναι μια καλοήθης μορφή ψύχωσης και προκαλείται συνήθως από μια παροδική αγχογόνο κατάσταση ή από σωματική εξουθένωση. Αρκετές φορές, η αντιδραστική ψύχωση εμφανίζεται σε σχέση με κάποιο θάνατο ή άλλη σοβαρή κρίση ζωής. Αυτή η μορφή ψύχωσης θεωρείται καλοήθης εξαιτίας της καλής της πρόγνωσης.
Η παρανοειδής ψύχωση είναι μια πολύ σοβαρότερη μορφή ψύχωσης που μπορεί να διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το άτομο με αυτήν τη μορφή ψύχωσης νιώθει πως το παρακολουθούν, πως απειλείται και πως οι άνθρωποι γύρω του θέλουν να του κάνουν κακό. Σε ακραίες περιπτώσεις, ο ασθενής μπορεί να γίνει ιδιαίτερα βίαιος και να επιτεθεί σε αυτούς που θεωρεί πως τον επιβουλεύονται.
Η σχιζοφρένεια θεωρείται ως μία μορφή ψύχωσης. Περίπου για το 50% αυτών που εμφανίζουν ψυχωσικά συμπτώματα για κάποιο διάστημα -συχνά νωρίς στη ζωή- η διάγνωση είναι σχιζοφρένεια. Στην περίπτωση της σχιζοφρένειας, υπάρχει απαραίτητα μείωση της λειτουργικότητας, που σημαίνει πως το άτομο έχει πολύ μεγάλες δυσκολίες να λειτουργήσει στην καθημερινή του ζωή. Αυτό παρατηρείται, συνήθως, πριν από την εκδήλωση των πρώτων συμπτωμάτων της νόσου. Σε μια τέτοια περίπτωση, το άτομο μπορεί να εγκαταλείψει τις σπουδές του, να σταματήσει να εργάζεται και να αποσυρθεί από κάθε είδους σχέση.
Για να τεθεί η διάγνωση «σχιζοφρένεια», λοιπόν, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη μείωσης της λειτουργικότητας του ατόμου για 6, τουλάχιστον, μήνες και ύπαρξη ψυχωσικών συμπτωμάτων για ένα, τουλάχιστον, μήνα.
Η διαταραχή προσωπικότητας δεν είναι ψύχωση. Οι διαταραχές προσωπικότητας σημαίνουν πως το άτομο δυσκολεύεται να ερμηνεύει σωστά τον περίγυρό του και να αντιδρά κατάλληλα απέναντι σε αυτόν. Αυτό είναι ιδιαίτερα έκδηλο στις σχέσεις του ατόμου με τους άλλους. Υπάρχουν πολλές μορφές διαταραχών προσωπικότητας των οποίων κοινό χαρακτηριστικό είναι συχνά ο υπερβολικός και ακατανόητος για τον περίγυρο τρόπος αντίδρασης των ατόμων αυτών. Για το λόγο αυτό, τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας θεωρούνται κουραστικά και δύσκολα στη συναναστροφή μαζί τους.
Οι διαταραχές προσωπικότητας δεν θα πρέπει να συγχέονται με τις ψυχώσεις, αν και τα συμπτώματά τους μπορεί να έχουν ομοιότητες, μερικές φορές.
Οξεία ψύχωση
Μία οξεία ψύχωση μπορεί να είναι πρόσκαιρη και δεν είναι απαραίτητο να αποτελεί μέρος μιας παραμορφωτικής για την προσωπικότητα ασθένειας. Αντίθετα, μπορεί να οφείλεται π.χ. σε κάποιας μορφής λοίμωξη ή σε λήψη ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ (delirium).
Μία οξεία ψύχωση μπορεί, επίσης, να οφείλεται σε έντονο στρες ή σε κάποιου είδους συναισθηματικό σοκ. Μια έντονη συναισθηματική φόρτιση, π.χ. εξαιτίας του θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου, μπορεί να πυροδοτήσει μια ψύχωση. Αυτού του είδους η ψύχωση χαρακτηρίζεται συχνά ως καλοήθης γιατί οι πιθανότητες πλήρους αποκατάστασής της είναι μεγάλες.
Συχνότητα εμφάνισης
Οι ψυχώσεις εμφανίζονται συνήθως για πρώτη φορά στο διάστημα μεταξύ της όψιμης εφηβικής και της πρώιμης μέσης ηλικίας. Η συχνότητα εμφάνισης της νόσου είναι η ίδια και στα δύο φύλα με πιθανότητα εμφάνισης 1% περίπου στη διάρκεια της ζωής.
Αιτιολογία
Δεν υπάρχει μία και μοναδική σαφής εξήγηση για την εμφάνιση των ψυχώσεων. Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην εμφάνιση της νόσου και οι περισσότεροι ερευνητές θεωρούν πλέον πως οι ψυχώσεις αποτελούν έκφραση κάποιας μορφής γενετικής και ψυχολογικής ευαλωτότητας.
Ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετική ευαλωτότητα και, ως εκ τούτου, διαφορετικές πιθανότητες να εμφανίσει κάποια μορφή ψύχωσης εξαιτίας μιας ξαφνικής ή πιο μακρόχρονης αγχογόνου κατάστασης.
Ο κληρονομικός παράγοντας έχει διαφορετικής βαρύτητας ρόλο στις διάφορες μορφές ψύχωσης και χρειάζεται συνηθέστατα, αν όχι πάντα, και η συνέργεια διαφόρων περιβαλλοντικών παραγόντων για να εκδηλωθεί η νόσος, όπως, για παράδειγμα, διάφορες τραυματικές συναισθηματικά καταστάσεις, η χρήση ναρκωτικών ουσιών, η διαβίωση σε μεγαλούπολη, η ελλιπής κοινωνική ένταξη κ.ά.
Η ιδιοσυστασιακή ευαλωτότητα και το ταμπεραμέντο με τα οποία γεννιέται κάποιο παιδί μπορεί να προκαλέσουν μια σειρά από επιβαρυντικές συναισθηματικά καταστάσεις (π.χ. δυσκολίες στις σχέσεις με φίλους και συμμαθητές, μαθησιακές δυσκολίες κ.ά.) που να πυροδοτήσουν αργότερα στη ζωή μια ψύχωση. Για κάποιους άλλους, δεν υπάρχουν ιδιαίτερες δυσκολίες από την αρχή αλλά δημιουργούνται πολύ αργότερα.
Οι δύσκολες συνθήκες ζωής μπορεί να επιταχύνουν την εκδήλωση μιας ψύχωσης και, αντίστροφα, ένα ασφαλές και προστατευτικό περιβάλλον μπορεί να επιβραδύνει την εμφάνιση της νόσου ή/και να συμβάλει στο να έχει πιο ήπια μορφή.
Ο ρόλος της παιδικής ηλικίας
Έχει χυθεί πολύ μελάνι για τη σημασία των παιδικών βιωμάτων στην εμφάνιση μιας ψύχωσης. Πρόκειται για δύσκολο ερώτημα απέναντι στο οποίο οι περισσότεροι ερευνητές τοποθετούνται σήμερα ως εξής:
Ένα άτομο, που έχει βιώσει μια πολύ δύσκολη παιδική ηλικία, με ανεπαρκείς γονείς ή που έχει βιώσει την εγκατάλειψη, τη σεξουαλική, σωματική ή συναισθηματική κακοποίηση, μπορεί να εμφανίσει διάφορες ψυχικές διαταραχές στη συνέχεια της ζωής του και μεγάλες δυσκολίες στη διαχείριση συναισθηματικών πιέσεων.
Εάν το ίδιο άτομο έχει, επιπλέον, και κάποια βιολογική ευαλωτότητα, τότε ο κίνδυνος εμφάνισης μιας ψύχωσης αυξάνεται κατά πολύ. Για το λόγο αυτό, δεν είναι σίγουρο πως μια δύσκολη παιδική ηλικία μπορεί από μόνη της να προκαλέσει την εκδήλωση μιας ψύχωσης, χωρίς την ταυτόχρονη συμμετοχή και άλλων παραγόντων κινδύνου.
Υπάρχουν, επίσης, κάποιοι που εμφανίζουν ψύχωση χωρίς τη βέβαιη ύπαρξη γενετικών παραγόντων ή σοβαρών δυσκολιών κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας.
Είναι επικίνδυνα τα άτομα που εμφανίζουν ψύχωση;
Ένα άτομο που εμφανίζει ψύχωση δεν είναι συνήθως επικίνδυνο για τους άλλους. Στη διάρκεια μιας οξείας ψύχωσης, μπορεί μερικές φορές να εκδηλωθεί επιθετική συμπεριφορά στην περίπτωση που το άτομο εμποδιστεί να κάνει κάτι που είναι σημαντικό για το ίδιο. Τις περισσότερες φορές, η ύπαρξη κάποιου έντονου φόβου είναι η αιτία που πυροδοτεί μια οξεία επιθετικότητα.
Ένα άτομο με μακροχρόνια σχιζοφρένεια μπορεί να αντιδράσει επιθετικά, εάν κάποιος επιχειρήσει απροειδοποίητα να κάνει κάτι που βιώνεται από τον ασθενή ως παρέμβαση που παραβιάζει βίαια τα προσωπικά του όρια, Μπορεί να πρόκειται για πολύ απλά πράγματα όπως, για παράδειγμα, εάν κάποιος από το νοσηλευτικό προσωπικό, χωρίς προειδοποίηση, θελήσει να βοηθήσει τον ασθενή να κάνει μπάνιο ή εάν μια καθαρίστρια μπει ξαφνικά στο δωμάτιό του και αρχίσει, απροειδοποίητα, να το καθαρίζει.
Ορισμένες άλλες περιπτώσεις, όπου υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος εκδήλωσης επιθετικής συμπεριφοράς, είναι οι εξής: όταν το άτομο είχε εκδηλώσει και παλαιότερα βίαιη συμπεριφορά, εάν έκανε χρήση ναρκωτικών ουσιών ή αλκοόλ ή εάν διακατέχεται ακόμα από ιδέες καταδίωξης παρά την φαρμακευτική αγωγή που του χορηγείται.
Ο κίνδυνος εκδήλωσης επιθετικής συμπεριφοράς αυξάνει και στην περίπτωση που το άτομο επανεμφανίσει ψυχωσικά συμπτώματα εξαιτίας δικής του πρωτοβουλίας να διακόψει τη φαρμακευτική του αγωγή.
Πρόγνωση
Παράγοντες που συνηγορούν υπέρ μιας καλής πρόγνωσης είναι:
– Η ύπαρξη σαφών εκλυτικών παραγόντων για την εκδήλωση της νόσου
– Η νόσος διαρκεί σχετικά μικρό χρονικό διάστημα (1-2 μήνες)
– Η ύπαρξη καταθλιπτικών ή διεγερτικών στοιχείων
– Προηγούμενη ύπαρξη καλής κοινωνικής εξέλιξης και προσαρμογής
– Τα κυρίαρχα συμπτώματα είναι ψευδαισθήσεις και παραλήρημα
– Δεν υπάρχει η οποιαδήποτε μορφή χρήσης ουσιών
– Υπάρχει πλήρης επίγνωση για την ψύχωση εκ των υστέρων
Παράγοντες που συνηγορούν υπέρ μιας κακής πρόγνωσης είναι:
– Δεν υπάρχουν σαφείς εκλυτικοί παράγοντες
– Μεγάλη διάρκεια της νόσου
– Απουσία καταθλιπτικών στοιχείων
– Προηγούμενες δυσκολίες κοινωνικής προσαρμογής
– Τα κυρίαρχα συμπτώματα είναι η εσωστρέφεια και οι διαταραχές θέλησης
– Ύπαρξη ταυτόχρονης χρήσης ουσιών
– Άρνηση ή απώθηση της ψύχωσης
Θεραπευτική αντιμετώπιση
Η θεραπευτική αντιμετώπιση των ψυχώσεων θα πρέπει να περιλαμβάνει τόσο μια φαρμακευτική και, γενικώς, ιατρική κάλυψη όσο και ψυχολογικού και κοινωνικού τύπου παρεμβάσεις.
Η θεραπεία οφείλει να προσαρμόζεται κάθε φορά στις ανάγκες του συγκεκριμένου ατόμου, ανάλογα με τη συνολική εκτίμηση της κατάστασής του, και με τη σύμφωνη -στο βαθμό που αυτό είναι δυνατόν- γνώμη του ασθενούς και της οικογένειάς του. Είναι, επίσης, σημαντικό η όποια εκτίμηση και θεραπευτική αντιμετώπιση να γίνεται, στο μέτρο του δυνατού, με τον ασθενή να παραμένει στο οικείο του περιβάλλον.
Όσο γρηγορότερα αντιμετωπισθεί θεραπευτικά μια ψύχωση τόσο καλύτερη είναι και η πρόγνωσή της.
Θα πρέπει να τονισθεί πως η όποια αντιψυχωσική φαρμακευτική αγωγή μπορεί μεν να μειώνει την ένταση και την έκταση των βασανιστικών συμπτωμάτων, ή ακόμα και να τα εξαλείφει, αυτό όμως δεν σημαίνει πως θεραπεύει και την ίδια την ψύχωση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Για το λόγο αυτό, είναι εξίσου απαραίτητη και μια κατάλληλη ψυχοθεραπευτική δουλειά με τον ασθενή που να βοηθήσει α) στην προσπάθεια επανένταξής του στην καθημερινότητα, β) στον πριν από την ασθένειά του τρόπο ζωής του με έναν πιο συνειδητό και άμεσο τρόπο και γ) στη μείωση του κινδύνου υποτροπής.
Ακόμα και όταν η ψύχωση υποχωρήσει πλήρως, πολλοί ασθενείς υποφέρουν από τις εμπειρίες που βίωσαν εξαιτίας της. Μπορεί να νιώθουν έντονη ντροπή για όσα έκαναν στη διάρκεια της νόσου, να θυμούνται το μέγεθος του τρόμου που βίωναν εξαιτίας των ψευδαισθήσεων και του παραληρήματός τους και πόσο τεράστιο ήταν το αίσθημα ανημπόριας τους, σε περίπτωση που έγιναν αποδέκτες εξαναγκαστικού εγκλεισμού τους σε ψυχιατρική κλινική. Εάν δεν τους δοθεί η δυνατότητα να επεξεργασθούν αυτά τα τραυματικά τους βιώματα, υπάρχει κίνδυνος να συνεχίσουν να τους βασανίζουν για μεγάλο διάστημα, εμποδίζοντας την επάνοδό τους στην κανονική ζωή.
Ψυχολογική στήριξη χρειάζονται και οι οικείοι του ασθενούς, για τη διασφάλιση ενός όσο το δυνατόν πιο ασφαλούς θεραπευτικού περιβάλλοντος που είναι απαραίτητο σε αυτές τις περιπτώσεις.
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.
Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων
Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης
Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ
Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ
https://www.i-psyxologos.gr/psixosi/
